KOKEPRERI NATAN ZALTER

Lajmi se për atë ngjarje do të zhvilloheshin festime  madhështore ku do të merrte pjesë  i gjithë populli nuk ishte i papritur.Dihej. Sa herë që humori i popullit binte dhe njerëzit nuk dilnin më nga shtëpitë po mblidheshin rreth njëri - tjetrit, menjëherë fillonte ndonjë festë dhe gjendja ndryshonte shumë përpara dhe shumë më pas ditës së festës. E papritur ishte ajo çka u komunikua në sallën e provave në teatrin e vetëm të qytetit, se në këtë koncert, sepse padyshim do të kishte edhe një koncert,do të luante në violinë, solo, Natan Zalter, një hebre i mbetur që nga lufta.Deri atëhere të gjithë e kishin pranuar që ai, Natan Zalter ishte shumë i talentuar por asnjëhërë nuk e kishin lejuar të interpretonte solo.E kishin pranuar si pjesë të orkestrës, dhe dihej që dirigjentit i qante syri për ta vendosur violinë të parë. Por “udhëheqja”nuk e lejonte, ai ishte i huaj dhe si i tillë mbartte me vete shumë rreziqe ideologjike.Madje shumë e kishin lejuar.Në fakt nuk mund të thuhet se kishte ndonjë trajtim të veçantë por, ajo që të binte në sy ishte më shumë vetpërmbajtja e Natan Zalterit. Ishte i përkorë, gjithnjë i gatshëm në vendin e tij të punës me partiturat përpara, gjithnjë me këmisha me jakë të bardhë të cilat ishin aq të bardha sa i bënte të gjitha gratë ta pyesnin si ia dilte t’i mbante aq të pastërta. Gjithnjë me këpucë të llustruara me kujdes, dhe flokët e krehur po aq me kujdes.Ishin proverbiale shamitë e tij, të cilat i vendoste me rregull , sipas një rendi të caktuar nëpër xhepat e shumtë, që zakonisht kanë të gjitha veshjet mashkullore. Dhe asnjëherë nuk ngatërronte përdorimin e njërës për tjetrën. Secila më vete, ajo me vija të gjelbërta për hundët, ajo me vija vishnje për duart, ajo me vija të verdha për pas buke, ajo me vija të kaltërta për në tualet.Sigurisht, në xhepat e brendshëm të xhaketës që nuk e hiqte as në verë, gjendeshin në paqe, një masur i vogël me pe, një gjilpërë, një kopsë, një mbërtheskë, një biçak , një laps, një stilolaps, një gomë, të gjitha në vendin e vet. Ishte fjalëpakë, i fliste a s’i fliste dy fjalë në muaj. E ftonin  në mbrëmje, ai shkonte zinte një qosh, merrte një krikëll birrë përpara dhe vetëm përhumbej në atë botën e tij që të tjerëve u dukej e çuditshme, e pikërisht për këtë edhe nuk e trazonin shumë. Nuk i kthente pas ftesat që i bënin damat. Ngrihej dhe kërcente me një elegancë për t’u admiruar. Sidomos valsi ishte pjesa e tij e parapëlqyer. Aty ai nuk ishte më vetvetja, fluturonte në sheshin e vallëzimit dhe as që e shihte ku ishte. Nganjëherë dukej sikur nuk e kishte veten në dorë, por ishte dikush tjetër që e komandonte dhe e bënte që ai vetëm trupërisht të ishte në ato çaste aty, se dukej që mendja dhe zemra as që merrnin pjesë. Vajzat beqare të orkestrës apo edhe të trupës profesioniste të baletit, pasi kishin kaluar nëpër të gjitha eksperiencat e hidhura të zhgënjimeve të lidhjeve,  që më parë zgjidheshin se sa lidheshin, ia hidhnin sytë me lakmi dhe dëshirë.Të gjitha e pranonin se ai ishte një burrë i ri i bukur dhe i çuditshëm.E mbi të gjitha joshja shtohej nga fakti që ai ishte i huaj, dhe kjo ishte një ngasje mëse e mjaftueshme për to. Thuhej nën zë se nga vendi nga i cili kishte ardhur Zalter, burrat dinin të dashuronin në një mënyrë, hmm.., “të çuditshme”-kishte thënë “çel-kolltuku”. Nofkë që ia kishin ngjitur për dy arsye. Së pari,  sepse i binte violinçelit dhe së dyti,  sepse në kolltukun e vetëm të dalë boje dhe me tri këmbë në kthinën në fund të korridorit të skenës, ajo kishte ulur pothuaj të gjithë meshkujt e etur për seks, që shkarkonin emocionet  para dhe pas shfaqjeve.Dhe kjo fjalë e dalë prej “çel-kolltukut”,  padashur kishte fituar një status përmbi të gjitha fjalët e tjera, dhe jo vetëm që shtonte shkallën e enigmës së Natan Zalterit, por dhe e bëntë atë edhe më të  pakapshëm nga ç’ishte në të vërtetë.Por ama, të gjitha e pranonin që ai i kishte sytë shumë të bukur, të shkruar,  ku dukej sikur vjeshta kishte mbetur aty , e braktisur kushedi qëkur. Nuk dihej deri më atëhere në kishte të dashur, e nëse po, ku ishte ajo. Ai për të tilla biseda as që afrohej, nuk fliste, nuk kërkonte. Boll mundoheshin kolegët,  që në fakt e admironin për talentin e lindur të tij, t’i ofronin ndonjërën prej tyre, por ai ua kishte prerë shumë ashpër dhe pa asnjë mundësi për të diskutuar më pas. Ai e kishte marrë vendimin e tij. Ai nuk do të martohej kurrë. Por kolegët e shtynin më tej mendimin dhe këmbënguljen e tyre duke i thënë se mund të mos martohej , por ndërkohë le të lidhej me ndonjë vajzë a grua. Por ai ishte besnik i fjalës së vet. Nuk pranonte kurrësesi një lidhje të tillë. E gjithë biseda përfundonte me një “jo” të thatë. Natan Zalter as që merrte mundimin të shpjegohej se përse nuk e ndërrmerrte një hap të tillë.Kjo ndoshta ishte dhe shtysa që më vonë ai filloi të komentohej si një mendjemadh i pandreqshëm. Kështu filloi. Dhe gjithmonë filloi ta shoqëronte  etiketimi si një vulë: “Ai është i huaj”. “Ai është i çuditshëm”. Në fakt, nuk dihej shumë për të. Një tis misteri e mbulonte gjithnjë, dhe ca ia ndihmonte edhe ai vetë me ato sjelljet e tij.Ajo që dihej ishte fakti që ai ishte një hebre, apo çifut, sikur e thërrisnin rëndom. Nuk dihej se nga kishte ardhur, dihej që dinte të fliste atë gjuhën e çuditshme për vendasit, që kishte mbi supe një histori të madhe të kombit të tij, që bashkëkombasit e vet gjendeshin të shpërndarë nëpër të gjithë botën .Dhe kaq. Por kolegët kur e shikonin se sa ngurtësohej e mblidhej në vetvete Natan Zalter dhe kur i gjithë trupi i rënkonte nga trishtimi dhe dhimbja nuk e ngacmonin më. E merrnin me mend se diçka e rëndë rëndonte në kujtesën dhe shpirtin e Zalterit, por se çfarë, askush nuk e dinte, por vetëm mund të hamendësonin. Dhe dihet që mendja në të tilla raste nuk ka kufij dhe fantazia mund të bëjë reale dhe më të pabesueshmen e gjërave, nganjëherë duke qenë në një univers krejt tjetër, me të vërtetën.Ishin këto ditë , kur këto biseda e ngacmonin aq shumë sa ai me violinën e tij rënkonte aq shumë nga trishtimi dhe dhimbja e një shpirti të lodhur e të braktisur. Tingujt e saj dalloheshin qartazi nga pjesa tjetër e orkestrës. Kolegët e ndjenin që Zalteri i ikte realitetit dhe përhumbej brenda tingujve të trishtë. Edhe ata vetë në ditë të tilla  luanin fare lehtë, thjesht si një sfond duke ia lënë të gjithë skenën atij, virtuozit të trishtimit e dhimbjes.Tingujt nuk dilnin vetëm nga telat dhe harku, që nuk merrej vesh se si vallëzonte, por nga i gjithë trupi  i ndezur  si një imazh i largët ëndrre, kushedi se nga , kushedi se ku.Luante për vetminë, duke kërkuar që loti i shpirtit të shkonte diku, që vaji që vinte nga ai trup të dëgjohej diku,larg, shumë larg…Sikur kërkonte të shpërbëhej në miliona copëza të ajërta dhe bashkë me të të shkonte atje, në ëndrrën e vet. Çdo gjë fillonte dhe mbaronte brenda atij tingulli. Ishte identiteti  i tij i mbjellë në shpirt,  ku besimi nuk i komandon gishtat të luajnë gjuhën e lashtë.Ishte shkrumbi i një vdekjeje të hershme që kërkon me ngulm të ekzistojë mes mbeturinave të zhdukjes së përjetshme, të ekzistojë si një thelb jete e përjetësie që venitet pak nga pak përpara ftohtësisë së realitetit, duke u përpjekur kështu të ndërrojë edhe pikën e origjinës.Deri këtu shkonin tingujt marramendës duke e djegur shpirtin e zbardhur gjer në amëshim, një djegie pa hi, pa gjuhëza flakësh kryeneçe. Thjesht, një grusht tingujsh, për një grusht jetë.Sa një pemë. Një pemë ku bisku di të tulatet dhe të shpërthejë.Ku gjethja fiton dhe humb kur limfën e përçon thellë rrënjëve të saj. Ku lulja që vetveten shpreh me frut, edhe nëse nuk do deshte të vdiste prej tij, do vdesë për të.Në fakt, një natë , pasi i kishte rrëkëllyer nja ca kriklla birre dhe kur sëbashku me shokët e tij po kthehej në shtëpi, Natan Zalter për herë të parë foli më gjatë nga ç’ishin mësuar ta dëgjonin. Ishte mbërthyer nga një valë filozofie e trishtimi. “-Si gjithnjë”,- sikur do të vërente më vonë një nga shoqëruesit. Po thoshte:-“Ne lindim nën pemë, rritemi rreth pemës, vdesim të varur në degë- ne jemi pemë, unë jam pemë. Pa rrënjë, veç trung, pa gjethe, veç me fruta- shkopinj të thatë të vetvetes. Në vendin tim nuk të ofrohet  mundësi tjetër veç pemës.O do lindësh në rrënjën e saj, o do vdesësh në degët e saj, i varur si gjethe që me këmbëngulje i reziston erës së dimrit.”

-“Duket, ti je si pemë, gishtat e tu…kjo violinë…ndaj muzika që vjen prej saj është e magjishme, e papërsëritshme, e paarritshme nga asnjë qenie tjetër njerëzore në këtë botë”-iu përgjigj shoku.

-“Po, mendoj se po. Violina thjesht është pjesë e imja, është gjuha me të cilën unë flas, është shpirti, limfa që unë jap, është jeta që përpëlitet nën kthetra vdekjeje, është jeta që s’do të vdesë. Është dashuria e munguar, është përkëdhelja, fryma, ajri dhe shpresa, dielli dhe mjalti, zogu dhe ketri, është gjethja , është fëmija i pangjizur, është fëmija i ëndrrave të mia, është ëndrra ime.Është edhe ajo pemë.Në vendin tim guri dridhet si gjeth, në vendin tim shkretëtira tretet nga njelmtësia e lotit,në vendin tim malli dhe dëshira e bëjnë vendin eterik, ndaj unë jam një pemë dhe mbahem fort për rrënjësh të miat, se veç ato kam.Në vendin tim nuk jam i këputur, por as i tendosur nuk rri, sikur këtu.I tendosur në mëngjes, i tendosur në drekë, i tendosur në darkë, i tendosur në ëndërr, i tendosur në ç’gjëndërr. E dini ?  Në vendin tim  unë e marr jetën përdore dhe e vendos në rreshtin e ditëve të mia dhe askush nuk më përze, askush nuk më shan, askush nuk më dënon. Në vendin tim ngjitem në ajër dhe ajri nuk më le të bie, më mban, më rrit, më përkëdhel. Në vendin tim zemra nuk ka vetëm një shtëpi, vetëm një shpirt, atje të gjitha shtëpitë dhe të gjithë shpirtrat janë të hapur për zemrën time. Në vendin tim ne e adhurojmë pemën, ajo është mësuesja jonë, rruga jonë dhe ne s’jemi veç bij të saj, gjithmonë të adhuruar.Në vendin tim e kërkojmë paqen, me ngulm, e duam atë , edhe pse ashtu, përgjysëm e të thyer, por ne jemi vetë paqja.Ne ekzistojmë sepse jemi. Gjithë të tjerat janë shumë kalimtare, gjithë të tjerat ndodhin jashtë nesh dhe përgjithmonë janë të humbura, sepse ne jemi në paqe me vetveten, brez pas brezi. Po këtu?  Ku është paqja? A e keni dëgjuar veten kur luani?  A i keni dëgjuar klithmat e egra që dalin prej shpirtrave tuaj, a i keni dëgjuar makthet, frikën, pasigurinë, drojen? A e keni dëgjuar etjen e jetës dhe dëshirën?A nuk luajmë përditë këtë muzikë  haluçinante?  A s’e ndjeni gjakun që rrjedh prej kokave bosh dhe syve të fikur? A s’jemi skelete lëvizëse që gënjejmë veten, dhe ç’është më e keqja , dhe të tjerët, se ne jemi përsosuria njerëzore, modeli i Universit në Tokë? A s’e shihni mantelin e thurrur me ëndrrat e humbura se si na mbështjell ditën dhe natën?A s’e ndjeni akullsinë kozmike që po jua thith edhe atë pak shpirt që ju ka mbetur? ”

Shokët kishin heshtur. Ishte hera e parë që e dëgjonin Natanin të fliste për vendin e tij , për herë të parë të dëgjonin mllefin dhe mospajtimin e tij me gjithë politikën e vendit ku i duhej të jetonte.Mjaftonte vetëm t’i shihje fytyrën në ato çaste për të kuptuar atë pezm që i angushtonte gjoksin dhe që e bënte atë aq të paarritshëm  me violinën e tij. Nuk dinin si të bënin. Mbetën duke parë njëri-tjetrin . E dinin shumë mirë që ai fjalim do shkonte patjetër tek strukturat partiake , por nuk ishin të sigurtë se kush do ta bënte këtë hap. I ruheshin të gjithë njëri-tjetrit. Dhe shkonin me shpresën se ndoshta edhe gaboheshin dhe se askush nuk do të lajmëronte strukturat për atë herezi të papritur. Natani nga ana e tij dukej i qetë. Si pas një koncerti të vështirë. E dinte se ç’e priste. Po tashmë aq i bënte.Ai ndjehej i humbur pa dashurinë e tij. Pa Rashelën. Trupi i saj që kolovitej në degën e një peme, pemës së vetme  në atë kamp famëkeq, koka e saj e bukur plot krela të verdha e anuar dhe e mavijosur nga litari që i kishte shtrënguar fytin dhe ia kishte marrë frymën,sytë e saj që pyesnin “PSE?” kurrë nuk iu larguan prej syve.Ai nuk mund të vazhdonte të jetonte ashtu, me një mendje që nuk e linte të mendonte.Edhe tre ditë dhe fillonin festimet e Festave të Mëdha të Nëntorit.Ai për herë të parë pas kaq vitesh do të duhej të interpretonte solo.Para Udhëheqësit. Dhe ishte një natë e ngrohtë , me një erë jugu sikur vinte nga shkretëtira. “Po më përshëndet!- tha Natani

Të tjerët heshtën sepse nuk e kuptuan . Epo , ai i huaj ishte, virtuoz, por mëndjemadh. Kushedi ç’bluante në atë mendjen e tij!

-“Do më varni dhe mua?”- pyeti papritur.

Shokët e tij përsëri nuk folën dhe pa thënë as natën e mirë u shpërndanë, secili në punë të vet. Të nesërmen e asaj fundvjeshte të ngrohtë, ku gjethet ende krekoseshin nëpër degët e pemëve ndanë rrugës, punëtorët e mirëmbajtjes dhe të dekorit po hiqnin pllakatin njoftues për koncertin. Duhej ndërruar emri i solistit. Natani nga ana e tij po shijonte për herë të parë në jetën e tij mrekullinë që të kuptonte vetveten dhe të ishte në paqe me të, vërtet një paqe e thyer, por paqe ama.Dhe po i kërkonte hetuesit  me shpirt e zemër të çliruar që ta varnin sa më parë. Që sa më parë të ndjehej pranë Rashelës së tij bukuroshe.Hetuesi u ngrit më këmbë me tërë madhështinë e rangut dhe përgjegjësisë politike të tij.

-“Ende jo, zotëri , çdo gjë në kohën e vet. Ki besim tek unë”-i tha dhe u zhduk përgjithmonë.

Të nesërmen koka e prerë e Natan Zalterit, hebreut, violinistit virtuoz, dashurihumburit, heretikut,  të huajit të çuditshëm, pasi shëtiti për të gjithë ditën  nëpër lagjet e vjetra të qytetit  me karrocën e Nasi plehraxhiut, në mbrëmje kur era e ngrohtë si nga shkretëtira filloi shëtitjen e saj, u rrokullis pa dhimbje e shkoi e qëndroi nën rrënjën e një peme, në fushën në të dalë të qytetit ku groposeshin pa kurrfarë ceremonie, pa emër, pa identitet të gjithë kundërshtarët e regjimit. Hetuesi e kishte mbajtur fjalën.