LUBIANKA ose "Nata e Poetit të Vrarë".

Në verën e vitit 1952, një grup i shkrimtarëve më të shquar  të prozës dhe poezisë së Yiddish( hebraishte e Europes Lindore, kryesisht ne Poloni),  në Bashkimin Sovjetik jetuan ditët e tyre të fundit në errësirën e burgut të Lubjanka të Moskës, të kapur nga ingranazhet e mekanizmit të sigurisë së shtetit të Jozef Stalinit.

Shkrimtarët u arrestuan në fund të viteve 1940 në kuadrin e  spastrimit anti-semite të Stalinit, të cilat në mënyrë specifike synonin gjuhën yiddish. Ai mbylli gazetat jidishtese dhe shtëpitë botuese dhe i dëboi intelektualët kryesorë letrarë në punë në fabrikë. Një grup prej 15 vetash u mbajtën pa asnje komunikim, pa asnje leje dhe pa asnjë të drejtë, thellë brenda në burgun famëkeq të  Lubjankës.

"Ky nuk ishte një provokim i rastit", shkroi më vonë Joel Sprayregen, një avokat dhe aktivist i Çikagos. "Stalini besonte se ai mund t'i shtypte hebrenjtë e Rusisë me një vrasje masive duke shkatërruar kulturën dhe gjuhën e tyre në errësirën e një nate të  të vetme në Moskë".

Kjo një natë ishte 66 vjet si sot, 12 gusht 1952, e njohur në përkujtim si "Nata e Poetit të Vrarë".

Një gazetë e Neë York-ut tha se viktimat "përbënin lule të kulturës letrare yidish në Bashkimin Sovjetik":

David Bergelson, Peretz Markish, Leib Kvitko dhe Solomon Lozovsky.


Ata përfshinë edhe David Bergelson, i cili është krahasuar me Anton Chekhov dhe u konsiderua si romancieri kryesor yidish në Bashkimin Sovjetik.

Një tjetër ishte poeti Peretz Markish,i cili përmes poezisë së tij kishte sjellë një studim të natyrës njerëzore mbi pabesinë e pabesë të erërave politike sovjetike.

Markish ishte një poet i njohur yiddish që daton në fillim të viteve 1920. "Gang", një vëllim i punës së tij të botuar në Paris më 1924, u ilustrua nga Marc Chagall. Atij iu dha Urdhri e Leninit në vitin 1939 dhe çmimin Stalin në vitin 1946. Ai ishte anëtar   aktiv  në partinë komuniste sovjetike, duke shkruar rreth një epoke epike të Stalinit,.

Në fakt, shumica e të arrestuarve yidish ishin komunistë besnikë që kishin sulmuar fashizmin gjerman gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por, për Stalinin, përkatësia etnike e përkeqësoi ideologjinë.

Një tjetër nga viktimat ishte poeti Leib Kvitko, i cili u dëbua nga puna e tij si reaktor në një revistë sovjetike, kur filloi spastrimi.

Kvitko kishte filluar të shkruante poezi si një adoleshent në një shtet ukrainas.

"Nuk erdha nga një shkollë hebraike ose nga ndonjë mësim privat, por nga ajri që më rrethonte që pulsonte me sekrete, masakra, kaos dhe ngjarje të tmerrshme interesante", shkroi ai.
Ai mori përsipër subjekte serioze, duke përfshirë një koleksion të poezive pogrom, "1919", botuar në Berlin. Ai gjithashtu shkroi vëllime të poezisë popullore që mendonin mbi rrënjët e tij shteti - poezi që "zbuluan trishtimin e botës", siç e thoshte një admirues.
Por ai njihej më së shumti për poezinë për  fëmijë në  yidish, e cila zbuloi një lidhje me Dr. Seuss të Amerikës, i cili botoi librin e tij të parë të fëmijëve ("Nëse isha në kopshtin zoologjik"), ndërsa Kvitko u burgos.
Ashtu si Seuss, Kvitko përdori përralla të kafshëve duke folur për të dhënë mësime të jetës - për shembull, sëmundjet e grykësisë dhe lavditë e moderimit.
Kvitko u bë një nga shkrimtarët më të shitur të librave rinimë të fëmijëve - në përkthim nga jidish, me emrin e tij të parë rus nga Leibi në Lev. Shumë fëmijë thuhet se kanë mësuar të flasin rusisht nëpërmjet fjalëve të përkthyera të Kvitko.
Megjithatë, poeti u arrestua në dhjetor 1948, së bashku me Bergelson dhe të tjerët.Markish dhe një grup tjetër iu bashkuan atyre një muaj më vonë. Të gjithë u akuzuan për spiunazh dhe tradhëti. Dëshmitarët thanë se u rrahën pa mëshirë derisa të rrëfenin.

Pas disa vjet burgim, 12 burrat dhe tre gra dolën në gjyq në maj të vitit 1952 përpara një paneli prej tre gjyqtarësh. Gjyqi zgjati dy muaj - një përjetësi mes padrejtësive të zakonshme të shpejta dhe të sigurta sovjetike. Disa thonë se gjyqtari kryesor ngadalë e luajti gjyqin ndërsa loboi privatisht për të shpëtuar Kremlinin. Nëse po, ai dështoi.

Në atë natë të tmerrshme të gushtit, 13 të pandehur u përballën me një skuadër pushkatimi në bodrumin Lubyanka. Ata shkonin në moshë nga Emilia Teumin, 47 vjeç, një redaktore fjalorësh, për Solomon Lozovsky, 74 vjeç, ish-drejtor i Byrosë Informative të Bashkimit Sovjetik.

Dëshmitarët vunë në dukje vetëm fjalët përfundimtare të romancierit Bergelson: "Toka, o tokë, mos e mbuloni gjakun tim".

Kvitko la një poemë, "Romance Prison, 1952", e shkruar në muajt e tij të fundit. Fillon: "Jo, miku im i dashur / Ne nuk jemi të destinuar të takojmë / Ftohti ka kapluar qoshet e derës sime / Dhe është e vështirë të çliroheni, më besoni ..."

Stalini vdiq nga një hemorragji cerebrale në vitin 1953, tetë muaj pas ekzekutimeve.Shkrimtarët u zyrtarizuan "rehabilituar" në vitin 1955 dhe u shpallën viktima të ndjekjeve të panevojshme.

“Kultura yidish mbizotëronte fuqinë sovjetike, por u la përshtypje”, tha Zackary Berger, një mjek Baltimore, poet dhe përkthyes yidish. Holokausti, spastrimi i Stalinit, asimilimi hebre dhe dominimi zyrtar i gjuhës hebraike në Izrael "bashkëpunuan në mënyrë të përkryer për të përfunduar kulturën letrare yidish me rrënjët e saj në Evropën Lindore , e cila është vetëm një hije e ish-vetes së saj, " tha Berger për Story Drejtësisë. Sot, bota ka vetëm 2 milionë folës yidish, një rënie prej 13 milionë para Luftës së Dytë Botërore. Një grup i vogël poetësh të Evropës Lindore vazhdojnë të bëjnë punën e tyre në yidish, një gjuhë që një shkrimtar dikur e përshkroi si "një batanije të ngrohtë"

By DAVID J. KRAJICEK| NEW YORK DAILY NEWS |

Perktheu: MIMOZA EREBARA